KNGMP-VPK penning

VPK-KNGMP: een klop op een penning!

Inschrijfpenning 2017

Elk jaar brengt de Vereniging voor Penningkunst een inschrijfpenning uit. Voor 2017 is door de respectievelijke besturen gekozen om dat samen te doen met het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Munt- en Penningkunde dat in dit jaar haar 125-jarig bestaan viert. In de opdrachtomschrijving werd in eerste instantie als primair uitgangspunt genoemd 'de essenties van beide instellingen' tot uitdrukking brengen. Het feit dat hun gezamenlijke tijdschrift — De Beeldenaar — in 2017 veertig jaar bestaat werd daaraan toegevoegd. Bovendien zou de penning een hedendaags karakter moeten krijgen. Zeker een zeer ambitieuze maar ook een bijzonder complexe opgave! Als ontwerpend en uitvoerend beeldend kunstenaar is gemeenschappelijk gekozen voor Pier van Leest (58) uit Lage Zwaluwe. Vanuit oorspronkelijk een meer traditionele vormgeving ontwikkelde zijn werk zich steeds meer enkelvoudig en abstract waarbij het spelen met letters en cijfers een belangrijke beeldende bijdrage is geworden. Een markante stap in dat proces was zijn penning De Twee Snoeken uit 2003 waarbij hij voor het eerst cijfers met behulp van een computer vorm heeft gegeven.' Bovendien spelen in zijn werk humor en gelaagdheid vaak een grote rol: vanuit het geheel tot in detail wordt de beschouwer vaak verrast. 

Ontwerp

Munten en penningen dus; betaalmiddelen en kleinplastiek. Als belangrijkste kenmerken van geld zijn te onderscheiden, de rekeneenheid (waardebepaling), het ruilmiddel (handelen) en het 'oppot-middel' (sparen, verzamelen). Bij klein-plastiek wordt vormgevend gewerkt met middelen zoals hol versus bol, de basisvormen cirkel en vierkant, in- of opliggende lijnen en vlakken en streng symmetrisch versus speels en niet vanzelfsprekend 'verschoven'. Om beide participanten even belangrijk te verbeelden is Van Leest uitgegaan van een penning met twee volledig gelijkwaardige zijden. Gekozen is voor het vierkant als hoofdvorm, met daarin al dan niet aangetaste cirkelvormige elementen en teksten als verwijzing naar munten en penningen. Deze basisvormen versterken elkaar. Doordat de penning 'op z'n punt staat' is die scherp. Het diagonale vierkant is enigszins getordeerd en de tekst wordt gelezen, draaiend om de verticale as. Door het buigen van de hoofdvorm ontstaat een bolle en een holle zijde en bovendien worden de zijkanten van de penning daardoor meer betrokken bij de totale vorm. Dat middel heeft Van Leest een eerste keer nadrukkelijk toegepast bij de penning Rotaryclub 's-Hertogenbosch-Oost uit 2005.2 De bolle zijde van de inschrijf-penning heeft holle schijfjes gekregen en de holle kant bolle vormen. Volgens Pier van Leest moet de penning voor iedereen te begrijpen zijn en moet je een penning juist ook altijd in de hand nemen en voelen. Dat is de reden waarom hij ook (en ook al eerder) brailletekens heeft gebruikt bij zijn penningen, naast normaal leesbare tekst. Die tekens gebruikt hij naast letters, afkortingen en cijfers zowel als informatie als vorm en beeld. Aan beide zijden van de penning, aan de ene kant dus hol en de andere bol, dragen vier cirkels grafische elementen. Aan de ene zijde letters van de afkorting van het Genootschap — KNGMP, waarbij voor de `N' het centraal geplaatste leeuwtje is opgenomen — en aan de andere kant het jaartal 2017 met op- en inliggende lijnen en vlakken. Ook kiest hij bewust, naast de karakteristieke sterke vormen van vierkant en cirkel, juist niet voor een absoluut symmetrische invulling van de vlakken waardoor de beeltenis meer verrassend is, dynamischer. 

KNGMP

Op de zijde van het Genootschap is de `titel' over vier holle cirkelvormige vormen opliggend opgenomen als een randschrift van een munt of penning. Ook opliggend is de tekst '125 jaar', relatief ondergeschikt, geplaatst in de punt aan de bovenkant Rondom het (bijna) centraal geplaatste leeuwtje dat al eeuwen De Nederlanden symboliseert, is het jaar van oprichting van het Genootschap (1892) en dat van het 125-jarig jubileum in braille als informatie en als vorm opgenomen_ Daardoor ontstaat tevens de indruk dat de leeuw zich al die jaren al een weg ‘slaat’ door munten en penningen. De brailletekens presenteren zich in tweedimensionale vorm daarbij als schijfjes. 

VPK

Op de zijde van de vink is de 'titel', nu in braille, opgenomen als een omschrift, tevens als een verwijzing naar de veel voorkomende parelrand op oude munten. Deze diende er bij munten uit dure metalen voor om snoeien (het ongeoorloofd aan de rand verkleinen van de munt) tegen te gaan. Deze vorm is weer gekozen om de eenheid van beide zijden van de penning te benadrukken. Aan deze kant zijn vier bolle cirkelachtige vormen opgenomen met op- en inliggende lijnen en vlakken wordt daarin — geabstraheerd— het jaar van uitgifte uitgebeeld: 2017. Weer ongeveer in het centrum, als tegenpool van het leeuwtje aan de andere zijde, is een &-teken, de ampersand, in een vrije vorm geïntroduceerd. Krullerig, bijna barok gaat het gedeeltelijk schuil achter enkele cirkels.. Om het ‘&’-teken heen is de leesbare tekst ‘VEERTIG JAAR DE BEELDENAAR’ geplaatst. Het &-teken, al bekend uit handschriften uit de achtste eeuw, verbeeldt dat de penning een opsomming is van de uitgifte van de inschrijfpenning 2017 van de VPK, het 125-jarig jubileum van het Genootschap en bovendien ook nog van het 40-jarig bestaan van tijdschrift De Beeldenaar.

Details

Het steeds om en om wisselend kijken tussen beide zijden maakt de interessante overeenkomsten en verschillen duidelijk. Ook worden dan relatief ondergeschikte delen herkenbaar, zoals enkele 'waarborgen' die symbool zijn voor de waarde waar de 'uitgevers' borg voor staan, zoals bij (zilveren) munten, keur-, munt- en muntmeesterstekens en ook bij penningen. Op de penning van Van Leest zijn diverse tekens opgenomen. Bijvoorbeeld de mercuriusstaf als verwijzing naar de handel, een oude sok voor het sparen/verzamelen en een tulp met bol als symbool van de waardebepaling. Denk bij deze laatste aan de tulpenmanie (1634-1637), als metafoor voor economische bubbels! Verder is de signatuur van de VPK opgenomen, in dit geval als een zogenaamde 'klop', waarbij wordt verwezen naar wat juist bij de numismatiek gebeurde, een kleine stempeling of inslag die meestal tot doel had om de waarde of het omloopgebied te veranderen. Bij deze penning symboliseert de klop het feit dat de VPK deze waardig heeft bevonden. 

De brailletekens op de penning staan ook symbool voor het grote aantal munten en penningen waar het bij het Genootschap en de VPK om draait. Pier signeert zijn penningen met een 'X', een kruisje, op deze penning bescheiden geplaatst onder in de punt aan de zijde van het Genootschap. Al draaiend en kantelend in de hand, verlopen licht en schaduw sprankelend over de vlakken: lettertekens, lijnen en punten, op- en inliggend. Bij nadere beschouwing wordt de niet-alledaagse plasticiteit duidelijk en de gelaagdheid van de vormen en de betekenissen daarvan die de kunstenaar bezig hebben gehouden, zoals de humor van de sok, de kritische verwijzing naar hebberigheid via de tulpenbol. Omdat het vierkant is getordeerd is de penning, als die neergelegd wordt, eenvoudig weer op te pakken. 

Specificaties

Het ontwerp is digitaal tot stand gekomen en daarvan is een 3D model geprint bij RP2 in Etten-Leur. Beide zijden zijn vervolgens door Van Leest met de hand bijgewerkt. De afmeting is 80 x 80 mm, met een dikte van 5 mm. De penningen zijn vacuüm gegoten in silicium brons, eveneens bij RP2. Het afwerken en patineren vond plaats in het atelier van Pier van Leest. Al met al wellicht voor enkele beschouwers een interessant 'zoekplaatje' maar voor de echte liefhebber geldt: hoe interessant kun je alle achterliggende bedoelingen vormgeven? Naar mijn mening een geweldig geslaagde penning, ontstaan vanuit een onmogelijk perspectief! Hopelijk biedt deze penning een aanleiding om Pier van Leest eens de opdracht te geven voor een jaarpenning van de VPK-

Dit artikel kwam tot stand aan de hand van een gesprek met de beeldend kunstenaar. Meer over zijn werk ophttp://www.piervanleest.nl/. Tom Senders is behalve redacteur van De Beeldenaar al jaren goed bevriend met Pier van Leest en is zelf naast architect ook schilder en penningmaker.

NOTEN

1. SENDERS, T. ‘Penning De Twee Snoeken’ Een bijzondere penning van Pier van Leest’ De Beeldenaar 27 (2003) 143-144.
2. SENDERS, T. ‘Jubileumpenning Rotaryclub 's-Hertogenboscb-Oost' De Beeldenaar 30 (2006) 128-129